Od jedzenia do... czyli fascynujący proces trawienny
zachodzący w każdym z nas
mgr Aneta Ficygowska
Połykamy jedzenie i… nikt z nas nie zastanawia się, co dzieje się dalej. Droga, którą przebywa pokarm w naszym organizmie, jest niezwykła i fascynująca, a przy tym dowodzi, że ludzki organizm działa jak dobrze naoliwiona i zbalansowana maszyna, w której każdy organ ma swoje odpowiedzialne zadania i funkcję.
Układ trawienny jest układem rurowym, który prowadzi do wnętrza. Rozciąga się od jamy ustnej do odbytu tworząc rozległą powierzchnię przeznaczoną do kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym i jest blisko związany z układem sercowo-naczyniowym. Połączenie rozległej ekspozycji na środowisko i bliski związek z naczyniami krwionośnymi są kluczowe do przetwarzania spożywanego pokarmu. Układ trawienny składa się z dwóch grup narządów: przewodu pokarmowego i dodatkowych narządów trawiennych. Przewód pokarmowy lub jest nieprzerwaną rurą, która rozciąga się od jamy ustnej do odbytu i biegnie przez klatkę piersiową oraz jamę brzuszną i miednicę. Narządy układu pokarmowego obejmują jamę ustną, większą część gardła, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube. Długość przewodu pokarmowego wynosi około 5–7 metrów.
Dodatkowe narządy trawienne obejmują: zęby, język, gruczoły ślinowe, wątrobę, pęcherzyk żółciowy i trzustkę. Zęby pomagają fizycznie rozdrobnić pokarm, a język pomaga w żuciu i przełykaniu. Jednak inne dodatkowe narządy trawienne nigdy nie mają bezpośredniego kontaktu z pokarmem. Produkują lub magazynują wydzieliny, które spływają do przewodu pokarmowego przez przewody (wydzieliny biorą udział w chemicznym rozkładzie pokarmu).
Przewód pokarmowy zawiera pokarm od momentu jego spożycia do momentu jego strawienia i wchłonięcia lub wydalenia. Skurcze mięśni ściany przewodu pokarmowego fizycznie mieszają pokarm i przepychają go wzdłuż przewodu, od przełyku do odbytu. Skurcze również pomagają rozpuścić pokarm przez mieszanie go z płynami wydzielanymi do przewodu pokarmowego. Enzymy wydzielane przez dodatkowe narządy trawienne i komórki, które wyścielają przewód pokarmowy rozkładają pokarm chemicznie.
Ogólnie układ trawienny wykonuje sześć podstawowych procesów:
Odpady, substancje niestrawne, bakterie, złuszczone komórki wyściółki przewodu pokarmowego oraz strawione materiały, które nie zostały wchłonięte w czasie przejścia przez przewód pokarmowy opuszczają organizm przez odbyt w procesie zwanym defekacją. Wyeliminowany materiał określa się mianem odchodów lub stolca.
Praca układu pokarmowego
Trawienie mechaniczne w jamie ustnej zachodzi podczas żucia lub przeżuwania, w którym pokarm jest mieszany i rozdrabniany za pomocą języka oraz mieszany ze śliną. W wyniku tego pokarm przekształca się w miękką, elastyczną, łatwą do połknięcia masę zwaną kęsem. Cząsteczki pokarmu zaczynają rozpuszczać się w wodzie. Dwa enzymy, amylaza ślinowa i lipaza językowa, przyczyniają się do trawienia chemicznego zachodzącego w jamie ustnej. Po przełknięciu pokarm przemieszcza się z jamy ustnej do jamy gardłowej, rury o kształcie lejka, która przebiega od nozdrzy do przełyku, aż do krtani. Przełyk wydziela śluz i transportuje pokarm do żołądka. Nie produkuje enzymów.Przemieszczanie pokarmu z jamy ustnej do żołądka przebiega w wyniku połykania, które jest możliwe dzięki wydzielaniu śliny i śluzu. Połykanie następuje w trzech fazach:
Kilka minut po wejściu pokarmu do żołądka, przez żołądek zaczynają przechodzić delikatne, falujące ruchy perystaltyczne zwane falami mieszającymi, które występują co 15 do 25 sekund. Fale te mieszają pokarm z wydzielinami gruczołów żołądkowych i przekształcają go w podobny do zupy płyn zwany miazgą pokarmową. Pokarm może pozostawać w dnie żołądka przez około godzinę bez mieszania z sokiem żołądkowym.
Większa część trawienia i absorpcji składników odżywczych zachodzi w długiej rurze zwanej jelitem cienkim. Sama jego długość zapewnia dużą powierzchnię do trawienia i absorpcji, a powierzchnia ta jest jeszcze dodatkowo powiększona przez obecność fałdów erkringa, kosmków i mikrokosmków. Jelito cienkie rozpoczyna się w miejscu zwieracz odźwiernika żołądka a na końcu łączy się z jelitem grubym. Jego średnica ma średnio 2,5 cm długość (u osoby żywej wynosił około 3m, a u zmarłego 6,5m ze względu na utratę napięcia mięśni gładkich po śmierci) Codziennie wydziela się około 1–2 litrów soku jelitowego, który zawiera wodę oraz śluz i posiada lekko zasadowy odczyn (pH 7,6). W sumie sok trzustkowy i żołądkowy stanowią płynny środek, który pomaga w jelicie cienkim we wchłanianiu substancji z miazgi pokarmowej. Jelito cienkie dzielimy na trzy podstawowe części. Są to, kolejno: dwunastnica, jelito czcze oraz jelito kręte. Funkcją jelit jest wchłanianie wartości odżywczych. Wewnątrz jelito pokryte jest wypustkami (kosmkami), które wchłaniają strawiony pokarm, skąd przechodzi on do organizmu.
Jelitogrube, którego długość wynosi około 1,5m, a średnica 6,5cm, rozciąga się od jelita krętego do odbytu. W budowie wyróżnia się cztery główne odcinki jelita grubego: jelito ślepe, okrężnica, odbytnica oraz kanał odbytu. Końcowe stadium trawienia zachodzi w jelicie grubym z udziałem bakterii, które zamieszkują jego światło. Gruczoły jelita grubego wydzielają śluz, ale nie wydzielają enzymów. Miazga pokarmowa jest przygotowana do przetwarzania przez bakterie, które fermentują wszystkie pozostałe węglowodany i uwalniają takie gazy jak wodór, dwutlenek węgla i metan. Gazy te gromadzą się w okrężnicy, co w przypadku, gdy jest ich za dużo określa się mianem wzdęcia. Bakterie również przekształcają wszystkie pozostałe białka w aminokwasy i rozkładają aminokwasy do prostszych substancji: indoli, skatoli, wodoru, sulfidów i kwasów tłuszczowych. Niektóre spośród indoli i skatoli są wydalane z kałem i przyczyniają się do powstania jego zapachu, reszta jest absorbowana i transportowana do wątroby, gdzie substancje te są przekształcane w mniej toksyczne związki i wydalane z moczem. Bakterie również rozkładają bilirubinę do prostszych pigmentów, do których zalicza się sterkobilinę nadającą kałowi jego brązowy kolor.
Ruchy perystaltyczne przesuwają masy kałowe z esicy do odbytnicy. Rozciągająca się w wyniku tego ściana odbytnicy stymuluje receptory wrażliwe na rozciąganie, co zapoczątkowuje odruch defekacyjny opróżniający odbytnicę. Odruch defekacyjny pojawia się w odpowiedzi na rozciągnięcie ściany odbytnicy. Receptory wysyłają impulsy za pośrednictwem nerwów czuciowych do krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego. Impulsy ruchowe z rdzenia kręgowego przebiegają wzdłuż nerwów przywspółczulnych z powrotem do okrężnicy zstępującej, esicy, odbytnicy i odbytu. W wyniku tego następuje skurcz podłużnych mięśni odbytnicy, które skracają odbytnicę, a zatem zwiększają w niej ciśnienie. To ciśnienie wraz z dobrowolnymi skurczami przepony i mięśni brzusznych oraz ze stymulacją przywspółczulną prowadzi do otwarcia wewnętrznego zwieracza odbytu.
mgr Aneta Ficygowska
