Od jedzenia do... czyli fascynujący proces trawienny
zachodzący w każdym z nas
mgr Aneta Ficygowska
Połykamy jedzenie i… nikt z nas nie zastanawia się, co dzieje się dalej. Droga, którą przebywa pokarm w naszym organizmie, jest niezwykła i fascynująca, a przy tym dowodzi, że ludzki organizm działa jak dobrze naoliwiona i zbalansowana maszyna, w której każdy organ ma swoje odpowiedzialne zadania i funkcję.
![](gallery/grafika.jpg)
![](gallery/uklad.jpg)
Układ trawienny jest układem rurowym, który prowadzi do wnętrza. Rozciąga się od jamy ustnej do odbytu tworząc rozległą powierzchnię przeznaczoną do kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym i jest blisko związany z układem sercowo-naczyniowym. Połączenie rozległej ekspozycji na środowisko i bliski związek z naczyniami krwionośnymi są kluczowe do przetwarzania spożywanego pokarmu. Układ trawienny składa się z dwóch grup narządów: przewodu pokarmowego i dodatkowych narządów trawiennych. Przewód pokarmowy lub jest nieprzerwaną rurą, która rozciąga się od jamy ustnej do odbytu i biegnie przez klatkę piersiową oraz jamę brzuszną i miednicę. Narządy układu pokarmowego obejmują jamę ustną, większą część gardła, przełyk, żołądek, jelito cienkie i jelito grube. Długość przewodu pokarmowego wynosi około 5–7 metrów.
![](gallery/ukladpokarmowy.jpg)
Dodatkowe narządy trawienne obejmują: zęby, język, gruczoły ślinowe, wątrobę, pęcherzyk żółciowy i trzustkę. Zęby pomagają fizycznie rozdrobnić pokarm, a język pomaga w żuciu i przełykaniu. Jednak inne dodatkowe narządy trawienne nigdy nie mają bezpośredniego kontaktu z pokarmem. Produkują lub magazynują wydzieliny, które spływają do przewodu pokarmowego przez przewody (wydzieliny biorą udział w chemicznym rozkładzie pokarmu).
![](gallery/jamaustna.jpg)
Przewód pokarmowy zawiera pokarm od momentu jego spożycia do momentu jego strawienia i wchłonięcia lub wydalenia. Skurcze mięśni ściany przewodu pokarmowego fizycznie mieszają pokarm i przepychają go wzdłuż przewodu, od przełyku do odbytu. Skurcze również pomagają rozpuścić pokarm przez mieszanie go z płynami wydzielanymi do przewodu pokarmowego. Enzymy wydzielane przez dodatkowe narządy trawienne i komórki, które wyścielają przewód pokarmowy rozkładają pokarm chemicznie.
Ogólnie układ trawienny wykonuje sześć podstawowych procesów:
Odpady, substancje niestrawne, bakterie, złuszczone komórki wyściółki przewodu pokarmowego oraz strawione materiały, które nie zostały wchłonięte w czasie przejścia przez przewód pokarmowy opuszczają organizm przez odbyt w procesie zwanym defekacją. Wyeliminowany materiał określa się mianem odchodów lub stolca.
Praca układu pokarmowego
Trawienie mechaniczne w jamie ustnej zachodzi podczas żucia lub przeżuwania, w którym pokarm jest mieszany i rozdrabniany za pomocą języka oraz mieszany ze śliną. W wyniku tego pokarm przekształca się w miękką, elastyczną, łatwą do połknięcia masę zwaną kęsem. Cząsteczki pokarmu zaczynają rozpuszczać się w wodzie. Dwa enzymy, amylaza ślinowa i lipaza językowa, przyczyniają się do trawienia chemicznego zachodzącego w jamie ustnej. Po przełknięciu pokarm przemieszcza się z jamy ustnej do jamy gardłowej, rury o kształcie lejka, która przebiega od nozdrzy do przełyku, aż do krtani. Przełyk wydziela śluz i transportuje pokarm do żołądka. Nie produkuje enzymów.Przemieszczanie pokarmu z jamy ustnej do żołądka przebiega w wyniku połykania, które jest możliwe dzięki wydzielaniu śliny i śluzu. Połykanie następuje w trzech fazach:
![](gallery/przelykanie.jpg)
Kilka minut po wejściu pokarmu do żołądka, przez żołądek zaczynają przechodzić delikatne, falujące ruchy perystaltyczne zwane falami mieszającymi, które występują co 15 do 25 sekund. Fale te mieszają pokarm z wydzielinami gruczołów żołądkowych i przekształcają go w podobny do zupy płyn zwany miazgą pokarmową. Pokarm może pozostawać w dnie żołądka przez około godzinę bez mieszania z sokiem żołądkowym.
![](gallery/zoladek.jpg)
Większa część trawienia i absorpcji składników odżywczych zachodzi w długiej rurze zwanej jelitem cienkim. Sama jego długość zapewnia dużą powierzchnię do trawienia i absorpcji, a powierzchnia ta jest jeszcze dodatkowo powiększona przez obecność fałdów erkringa, kosmków i mikrokosmków. Jelito cienkie rozpoczyna się w miejscu zwieracz odźwiernika żołądka a na końcu łączy się z jelitem grubym. Jego średnica ma średnio 2,5 cm długość (u osoby żywej wynosił około 3m, a u zmarłego 6,5m ze względu na utratę napięcia mięśni gładkich po śmierci) Codziennie wydziela się około 1–2 litrów soku jelitowego, który zawiera wodę oraz śluz i posiada lekko zasadowy odczyn (pH 7,6). W sumie sok trzustkowy i żołądkowy stanowią płynny środek, który pomaga w jelicie cienkim we wchłanianiu substancji z miazgi pokarmowej. Jelito cienkie dzielimy na trzy podstawowe części. Są to, kolejno: dwunastnica, jelito czcze oraz jelito kręte. Funkcją jelit jest wchłanianie wartości odżywczych. Wewnątrz jelito pokryte jest wypustkami (kosmkami), które wchłaniają strawiony pokarm, skąd przechodzi on do organizmu.
![](gallery/cienkie.jpg)
Jelitogrube, którego długość wynosi około 1,5m, a średnica 6,5cm, rozciąga się od jelita krętego do odbytu. W budowie wyróżnia się cztery główne odcinki jelita grubego: jelito ślepe, okrężnica, odbytnica oraz kanał odbytu. Końcowe stadium trawienia zachodzi w jelicie grubym z udziałem bakterii, które zamieszkują jego światło. Gruczoły jelita grubego wydzielają śluz, ale nie wydzielają enzymów. Miazga pokarmowa jest przygotowana do przetwarzania przez bakterie, które fermentują wszystkie pozostałe węglowodany i uwalniają takie gazy jak wodór, dwutlenek węgla i metan. Gazy te gromadzą się w okrężnicy, co w przypadku, gdy jest ich za dużo określa się mianem wzdęcia. Bakterie również przekształcają wszystkie pozostałe białka w aminokwasy i rozkładają aminokwasy do prostszych substancji: indoli, skatoli, wodoru, sulfidów i kwasów tłuszczowych. Niektóre spośród indoli i skatoli są wydalane z kałem i przyczyniają się do powstania jego zapachu, reszta jest absorbowana i transportowana do wątroby, gdzie substancje te są przekształcane w mniej toksyczne związki i wydalane z moczem. Bakterie również rozkładają bilirubinę do prostszych pigmentów, do których zalicza się sterkobilinę nadającą kałowi jego brązowy kolor.
![](gallery/grube.jpg)
Ruchy perystaltyczne przesuwają masy kałowe z esicy do odbytnicy. Rozciągająca się w wyniku tego ściana odbytnicy stymuluje receptory wrażliwe na rozciąganie, co zapoczątkowuje odruch defekacyjny opróżniający odbytnicę. Odruch defekacyjny pojawia się w odpowiedzi na rozciągnięcie ściany odbytnicy. Receptory wysyłają impulsy za pośrednictwem nerwów czuciowych do krzyżowego odcinka rdzenia kręgowego. Impulsy ruchowe z rdzenia kręgowego przebiegają wzdłuż nerwów przywspółczulnych z powrotem do okrężnicy zstępującej, esicy, odbytnicy i odbytu. W wyniku tego następuje skurcz podłużnych mięśni odbytnicy, które skracają odbytnicę, a zatem zwiększają w niej ciśnienie. To ciśnienie wraz z dobrowolnymi skurczami przepony i mięśni brzusznych oraz ze stymulacją przywspółczulną prowadzi do otwarcia wewnętrznego zwieracza odbytu.
mgr Aneta Ficygowska